Osmanlı ,Kürt ,edip, şair, tarihçi ve mutasavvıf.
Mem u zin : En
bilinen eseri, 17. yüzyılda Kürtçe'nin Kurmanci lehçesiyle yazdığı "Mem û
Zîn"dir. Xanî, Mem û Zîn adlı eserinde, Emir Zeynettin'in güzellikleriyle
dillere destan olan Zin ve Sti adlı iki kız kardeşinin Mem ve Tajdin ismindeki
iki gençle olan aşklarını şiir şeklinde anlatır. Eser, aynı adla sinemaya da
uyarlanmıştır.
Mir meclisi toplamasa dahi sanatçı ne yapsın?
Gülümseyen gonca güller olmazsa şeyda bülbül ne yapsın?
Putların güzellik aynasına işve bakış sahibi gerekir
Yakan gözler olmasa dilberin ay çehresi ne yapsın?
Şecaatli mert pehlivan tekmesiyle düşmanı kovamaz
Kılıcı kından çeken el olmasa keskin kılıç ne yapsın?
İlmin ve eğitimin isteklisi yoksa,aydınlık:mekanı kaplamaz
Felsefeli terbiyeyi veren bilen alim ne yapsin?
Ancak Xani'nin kalbi ilim cevherlerinin sedefli kutusudur
Okuyan,yorumlayan olmazsa mana ne yapsın?
Gülümseyen gonca güller olmazsa şeyda bülbül ne yapsın?
Putların güzellik aynasına işve bakış sahibi gerekir
Yakan gözler olmasa dilberin ay çehresi ne yapsın?
Şecaatli mert pehlivan tekmesiyle düşmanı kovamaz
Kılıcı kından çeken el olmasa keskin kılıç ne yapsın?
İlmin ve eğitimin isteklisi yoksa,aydınlık:mekanı kaplamaz
Felsefeli terbiyeyi veren bilen alim ne yapsin?
Ancak Xani'nin kalbi ilim cevherlerinin sedefli kutusudur
Okuyan,yorumlayan olmazsa mana ne yapsın?