940, Tus,
İran, 1020, Tus, İran,İran milli şairi
Samanîler ve
Gazneliler dönemleri İran edebiyatının önde gelen Fars şair. Başlıca yapıtı
Şehnâme'yi (60.000 beyitten oluşur; ilk insandan III. Yezdigirt dönemine kadar
İran tarihi anlatır) tamamlayınca 1010 yılında Gazneli Mahmut'a sunan
Firdevsi,bağlanan aylığı az bulduğu için sultanı ağır biçimde hicvedince,
Gazne'den
göçmek
zorunda kaldı. Bir süre Herat'ta veTaberistan emiri Şehriyar'ın yanında
kaldıktan sonra, Tus'a dönerek orada öldü. Râfızî olduğu gerekçesiyle bazıları
onun müslümanlar mezarlığına gömülmesine karşı çıkmışlar, bunun üzerine naşı
kendisine ait bir bahçeye defnedilmiştir.Cenazesini kılmayan o zamanın müftüsü
daha sonra rüyasında onu görmesi üzerine mezarını sık sık ziyaret etmiştir.
Kitaplar: Şehname.
30 yılda
yazılmıştır. Şehnamede hep tanrılar iran'dan yana. hükümdarları hep tanrının
inayeti ile iş görüyorlar. onlara düşman olanların hepsi ehrimen. bi ara dahak
diye kötü biri kral olmuş ( ki o da arap) sonra icabına bakmışlar. bir de
simurgun beslediği zalın oğlu rüstem var. ne zaman başları sıkışsa bu rüstem
hızır gibi yetişiyor ve tek başına düşmanları (ve özellikle türkleri)
hallediyor ve Afganistan'a dönüyor. Fars mübalağacılığının şahikalarını
yaratmış Firdevsi, bu zaloğlu rüstem'in şahsında. Öyle bir yaratık ki bu tek
başına ordu değil orduların icabına bakıyor.
Şahname
onsozlerinde de hikaye edildigi uzere, gazneli mahmut yakinindakilerin
kiskirtmasiyla firdevsi'ye her bir beyit icin (60.000) verecegi birer altini
gumuse cevirmis ve firdevsi hamamda yikanirken ona 60 bin gumus gondermis. otuz
yillik emeginin karsiliginda boyle bir muameleye maruz kalan firdevsi getirilen
gumusun ucte birini hamamciya, ucte birini orada bulunanlara, kalani da
getirenlere dagitmis. eserinde de sultan mahmud'a hitaben bir hicviye yazmis.
"şehname"de
efsanevi hükümdar feridun'un üç oğlundan en iyisi İrec'in soyundan gelen
iranlılarla, kötü oğul Tur'un soyundan gelen turanlıların (türklerin) kavgaları
destanın bitmez tükenmez malzemesi... “
----------------------------------------------------
SÖZLERİ:
Akıllı bir
adam, senin can düşmanın olsa bile, cahil dosttan iyidir.
Bilgili olan
güçlü olur.
Tatlı söz
söyleyen hiç kimseden kötü söz işitmez.
Tembellik
bir insanı esir eder.
Yeryüzünde
bütün ıstıraplar aza kanaat etmemekten doğar.
Ey dünya!
Sen baştan başa ıstırapla dolusun, mutluluktan yana bomboşsun; hiçbir akıllı
kimse sende mesut olmamıştır.
Akıllı olan
her adam özür dileyenin bir suçu olduğuna inanır.
Dünyada
vaktini boş işlerle geçirme; iyi insanların izinden ayrılma.
Gençlik
şarabını tadan dünyada kendisinden başka kimseyi görmez.
Bir kere
ağaran saç bir daha kararmaz.
Dünya baştan
başa aslı olmayan bir masaldan başka bir şey değildir.
Gençlik
ilkbahar gibidir, yaşlılık ise kışa benzer, öyle bir kış ki, arkasından bahar
gelmez.
Ateşten
insana serinlik gelir mi?
Küçük
çocukların derdini küçük görmemeli.
Ham
düşünceleri, ancak akıl pişirir.
İnsanın
düşmanlarını sevindirecek şekilde yaşamasından sa şerefiyle ölmesi daha iyidir.
Kedersiz
acısız olan var mı.
Zehir balla
sevgi de düşmanlıkla beraber gelir.
--------------------------------
araplara
karşı ırkıçılık derecesinde antipatisi olan adamdır. islam araplara indi diye
neredeyse allah'a isyan etmediği kalmıştır.
"
..
“bir
zamanlar çölde deve sütü ve kertenkele etiyle geçinen araplar işi o kadar
azıttılar ki,
key’lerin
(eski fars hükümdarları keykubat, keykavus, keyhusrev v.b.) taçlarını istemeye
başladılar.
tuu senin
yüzüne kahbe felek tuu!
..
"
-------------------------------------------
olmayacaksa
iran olmasın benim için ten,
kalmasın bu
topraklarda bir canlı ten.
vatanımız ve
çocuklarımız uğruna,
namusumuz,
küçük çocuklarımız ve yakınlarımız uğruna,
vatanımızı
düşmana teslim etmekten,
daha iyidir
hep birlikte gitmemiz ölüme.
------------------------------------------------------------------